فیلم های مستند غالبا در محل واقعی فیلمبرداری می شوند. استفاده از آدم های واقعی و نه بازیگران، تمرکز مضمونی روی موضوعات علمی، اجتماعی و یا محیطی، ویژگی اصلی فیلم های مستند است.
هدف اصلی مستند عبارت است از:
روشن کردن، اطلاع دادن، آموزش دادن، ترغیب و ارائه بینش درباره درباره دنیایی است که در آن زندگی می کنیم.
اتحاديه جهانی مستند، فیلم مستند را اینگونه تعریف میکند:
مقصود از فیلم مستند تمامی روش های ضبط جنبه های واقعیت یا به صورت فیلمبرداری واقعی و یا به صورت بازسازی صادقانه و قابل توجیه آن به صورتی است که خرد و یا عواطف تماشاگر را تحت تاثیر قرار دهد، آن هم با هدف انگیختن توجه و یا گستردن آگاهی و درک انسانی از واقعیت و ارائه حقیقی مشکلات و راه حل های مربوطه در حوزه های اقتصاد، فرهنگ و روابط انسانی است.
فیلم های خبری و اطلاعاتی با وحدت مضمونی، غالبا تحت عنوان گونه های مستند، گروه بندی می شوند.
فیلم مستند در اغلب موارد، ضبط ظاهری واقعیتی است که کارگردان با تدوین قطعات آن (پرداخت خلاقه ی واقعیت) میخواهد تفسیری از آن به ما ارائه دهد.
از مستندسازان خلاقه مهم اولیه میتوان افراد زیر را نام برد:
_رابرت فلاهرتی (نانوک شمال 1922)
_پیر لورنتس (رودخانه 1937)
فلاهرتی در فیلم هایش به انسان و محیطش می پردازد.
لورنتس در فیلم های "رودخانه" و "خیشی که دشت ها را درنوردید"
فضای شاعرانه ای پدید می آورد که هدفش ترغیب آگاهی اجتماعی در مورد دشواری های زیست محیطی دهه ی خودش است.
این فیلم ها امروزه مستند های کلاسیک و سنتی به شمار می آیند. در دهه های اخیر بسیاری مکاتب فرعی مستند هم شکل گرفته اند.
به عنوان نمونه:
سینما حقیقت
سینمای مستقیم
مستند داستانی
فیلم مردم شناسانه
با ظهور تلویزیون در دهه ی پنجاه، فیلم مستند دو عنصر مهم را که برای ادامه و بقای آن ضروری بود از تلویزیون دریافت کرد.این دو عنصر : "تماشاگران گسترده" و " حمایت مادی از طریق سرمایه گذاری های بنیادهای مختلف" بود.
در تلویزیون فیلمهای مستند در دیدگاه های متنوع مطرح می شوند:
1-روزنامه نگارانه : اطلاعات و تحلیل
نمونه های این نوع فیلم:
"گزارش های سی بی اس"
"پرونده های سفید"
2_دیدگاه اجتماعی : مستندهایی برای روشن کردن و ترغیب آگاهی از مشکلات اجتماعی
نمونه های این نوع فیلم :
" درو کردن شرم" "تمامش را میخواهم"
3_مستندهای شاعرانه، آموزشی :
مستندهایی برای سرگرمی و آموزش
نمونه این نوع فیلم : "آمریکا"
4_فیلم های مجله ای :
مجموعه ای از مستندهای کوتاه و خبری شامل گوینده ای که روی تصاویر مختلف سخن می گوید.
نمونه فیلم : "شصت دقیقه" " زمان اول تلویزیون "
امکان پخش تجارتی مستند های بلند سینمایی امروزه در گرو موفقیت مستندهای متنوع و مهمی همچون نمونه های زیر بوده است:
_راجر و من (1989)
_رویاهای هووپ (1994)
_فیلم آمریکایی (1999)
_مهاجرت بالدار (2001)
_مستندی درباره پرندگان مهاجر
_بولینگ برای کلومبین (2002)
_طلسم شده (2003)
_فارنهایت 9/11 (2004)
_مهاجرت پنگوئن ها (2005)
_قد مرا بزرگ کن (2006)
_مردان روی شبکه های فلزی (2008)